Schoolmeesters hebben niet altijd gelijk!

Taal - spellingsregels - taalregels - maar zo heb ik het geleerd
15-6-2017

Is het ‘een aantal mensen gingen’, of ‘een aantal mensen ging naar huis’? Veel mensen zullen zeggen dat de zin met ging goed is. Dat hebben ze zo geleerd. Maar afgekeurd Nederlands blijkt vaak toch correct.

Huh? De regel luidt toch dat het onderwerp in de zin een aantal enkelvoud  is. Dan moet de persoonsvorm ook in het enkelvoud en moet het dus een aantal mensen ging zijn. Dikke kans dat dit er op school al bij je is ingehamerd en dat je er ook na je schooltijd regelmatig door schoolfrikken en taalpuristen op gewezen wordt dat ‘een aantal mensen gingen’ fout is. Maar deze strikte regel is ondertussen allang onderuit geschoffeld. Een halve eeuw geleden keek niemand vreemd op als je een aantal mensen zijn schreef. En ook vandaag de dag vinden de taaladviezen van de Nederlandse Taalunie of Onze Taal dat ook de meervoudsvorm (een aantal mensen gingen) correct Nederlands is. Als je de samenstelling een aantal mensen als onderwerp van de zin beschouwt, volgt logischerwijs de meervoudsvorm gingen.

Hardnekkig

Het mag dus gewoon! En toch blijven deze en nog een heleboel andere taalregels hardnekkig bestaan. Hoe kan dat? Blijkbaar dringen genuanceerde adviezen niet door en blijft men liever vasthouden aan makkelijk te onthouden formules en regels zoals ‘aantal is enkelvoud’ of ‘nooit een komma voor en‘.

Schoolmeesterregels

Heb jij op school ook altijd geleerd dat je een zin nooit met het woordje en mag beginnen? En dat het ‘de reizigers wordt verzocht’ is, en niet ‘de reizigers worden verzocht’? Veel van dit soort regeltjes zijn er in onze schooltijd ingestampt en heten om die reden schoolmeesterregels. Het zijn taalregels die telkens weer van buitenaf opgelegd worden, terwijl ze ingaan tegen je gevoel en wat je normaal zou zeggen of schrijven. Maar niet alle regels zijn zo strikt als de schoolmeester je deed geloven! Sterker nog: je schoolmeester had niet altijd gelijk, want de regels zijn soepeler dan je denkt!

Maar zo heb ik het geleerd

Taalexpert Wouter van Wingerden schreef er een leuk boek over: Maar zo heb ik het geleerd. Daarin behandelt hij vijftig taalkwesties die gebukt gaan onder dit soort schoolmeesterregels. Aan bod komen vragen als: Wat is correct: een miljoen mensen is of zijn? Is het ‘je kunt‘ of ‘je kan’? Zeg je nu ‘ben voorzichtig’ of ‘wees voorzichtig’? Het boek geeft telkens duidelijk aan wat goed en wat fout is, hoe het zit en wat je nu eigenlijk precies moet onthouden. Soms gaat het om echte eyeopeners, soms is het gewoon prettig om het nog eens helder uitgelegd te krijgen. Want hoe zat het ook alweer:

Is het wordt of worden verzocht?

Deze taalregel is al even berucht als de regel bij een ‘aantal is/zijn’. Hoe vaak krijg je niet om je oren met de stelling: ‘het is wordt verzocht, want ‘de reizigers’ is niet het onderwerp van de zin. Er wordt iets verzocht áán de reizigers. Reizigers is meewerkend voorwerp’. Maar die logica slaat nergens op. In de zin ‘Men wordt verzocht uit te stappen’ is het woord men ook geen meewerkend voorwerp. Je zegt immers niet ‘Wij verzoeken men uit te stappen’. Vroeger struikelde niemand over de constructie de reizigers worden verzocht. Pas aan eind van de negentiende eeuw kwam de discussie op gang of je zinnen met ‘verzoeken’ niet anders moest opvatten. En in schoolboeken wordt nog steeds het enkelvoud voorgeschreven. Maar beide vormen zijn dus correct!

Is het overnieuw of opnieuw ?

Volgens de ‘schoolmeesters’ onder ons is overnieuw fout, want het is een verkeerde samentrekking van de uitdrukkingen iets over doen en iets opnieuw doen. Maar volgens het advies van Onze Taal mag overnieuw ook gebruikt worden. In grote lijnen heeft het dezelfde betekenis als opnieuw, maar in een aantal gevallen heeft overnieuw een iets andere betekenis dan opnieuw of over. En dus is ook de ‘foute’ vorm overnieuw toch correct!

(G)een komma voor en ?

‘Plaats nooit een komma voor het woord en!’ luidt het gebod. Maar door een komma voor het woord en te plaatsen, zorg je voor een kleine leespauze waardoor de zin een andere betekenis krijgt:

Hij kocht tijdschriften en boeken over het snoeien van bomen

Hij kocht tijdschriften, en boeken over het snoeien van bomen.

In de eerste zin een gaan zowel de tijdschriften als de boeken over hetzelfde onderwerp, namelijk het snoeien van bomen. Maar in zin 2 gaat het om tijdschriften over verschillende onderwerpen en gaan de boeken specifiek over snoeien. Een komma plaatsen voor en is dus zeker niet fout!

Begin nooit een zin nooit met en

Ik kan me niet herinneren dat ik deze regel ooit aangeleerd heb op school, maar ik word er toch vaak op gewezen dat dit niet is zoals het hoort. Een zin begin je liever niet met en. Maar ook hiervoor geldt dat de regel pas laat in de taalgeschiedenis bedacht is, terwijl bijvoorbeeld de Bijbel bol staat van zinnen die met en beginnen. Grammaticaal is er echter niets op aan te merken om een zin te laten beginnen met en. Het is eerder een kwestie van smaak dan van goed of fout.

Wissen

Veel mensen houden dus nog steeds vast aan regels die zinnen opleveren die ze lelijk vinden, terwijl in veel gevallen de mooiere vorm ook goed is. Vind je de zin ‘Wij zoeken een aantal ouders dat meehelpt met opruimen’ niet mooi? Gebruik dan met een gerust hart de variant: ‘Wij zoeken een aantal ouders die meehelpen met opruimen’. Luister niet meer naar die schoolmeesters, maar naar je eigen taalgevoel. En veeg die vervelende schoolmeesterregeltjes maar lekker uit!