Woordinflatie: hoe woorden een bijsmaak krijgen
Taal - betekenissen - taalverandering
15-9-2017
Taal is constant in beweging en ook de betekenis van woorden kan veranderen. Deze zomer viel mij op dat een ogenschijnlijk neutraal woord langzaamaan een negatieve bijsmaak begon te krijgen. Ik noem het woordinflatie.
Zo op het eerste gezicht lijkt er geen verband tussen een e-boek en terrorisme, maar toch zijn deze zaken er de oorzaak van dat het woordje cel voor mij langzaam van een neutraal woord muteerde in iets waar je toch op zijn minst de kriebels van krijgt.
Het begon allemaal met een ontspannen zomervakantie. Een temperatuur van zo’n dertig graden, een luie ligstoel bij het zwembad en een e-reader volgeladen met heerlijk ontspannende boeken die garant zouden staan voor enkele uren pure ontspanning.
Bijsmaak
Het eerste boek dat ik vol verwachting aanklikte was het boek ‘Ivanov’ van Hanna Bervoets. Een belangrijk thema in deze intrigerende roman is het experiment dat een Russische wetenschapper ruim een eeuw geleden uitvoerde. Ilya Ivanov probeerde menselijk DNA te kruisen met dat van een aap om zo een hybride levensvorm te creëren. Bijna een eeuw later wil viroloog Helena Frank een dergelijk experiment opnieuw uitvoeren. Deze keer om het hiv-virus een halt toe te roepen.
De roman zette me aan het denken over medisch-ethische vragen. Hoe ver mag je gaan in het manipuleren van menselijke cellen? En mede door de plastisch geschreven scènes over de levensvorm die al dat geklooi met cellen voortbracht, kreeg ik als vanzelf toch andere associaties bij het woord cel dan ik had voordat ik aan dit boek begon. Het woord had een bijsmaak gekregen.
Bouwstenen
Toevalligerwijs (of niet?) ging ook het tweede boek dat ik las over ethiek en muterende celen. In de thriller ‘Diagnose besmet’ van Tess Gerritsen komen ook akelige experimenten met het manipuleren van menselijke cellen aan het licht. In hun poging om het geheim van de eeuwige jeugd te ontdekken, raken wetenschappers verstrikt in een web van onvoorziene en hachelijke uitkomsten van hun experiment.
Opnieuw een verhaal vol gevaarlijk geknoei en griezelige gedrochten. Het was mij nu wel duidelijk: Na dit boek waren cellen voor mij niet langer de bouwstenen van het leven, maar ook levensgevaarlijke onderdelen waarmee niet te sollen valt.
Dood en verderf
En toen was daar de aanslag in Barcelona. Opnieuw werd de wereld geconfronteerd met zinloos en onbegrijpelijk geweld. In de dagen die op de aanslag volgden, stonden de kranten weer vol met foto’s en pogingen om de achtergronden van een dergelijke daad toe te lichten. En daar dook mijn sleutelwoord van deze vakantie ook weer op. Dit keer onherroepelijk verbonden aan begrippen als terreur, haat en verderf: de terreurcel.
Opeens was dit woord er. Nergens op het internet was er een officiële definitie te vinden en toch dook het woord in alle media op nadat er een aanslag was gepleegd. Blijkbaar hoefde het woord niet uitgelegd te worden en was bij het woord terreurcel meteen duidelijk dat het gaat om een weliswaar klein, maar daardoor niet minder gevaarlijk onderdeel van een groter netwerk. Cellen communiceren onderling, woekeren onderhuids en kunnen muteren naar grote gevaarlijke gedrochten.
Woordinflatie
Lang verhaal kort: de cel was voor mij niet langer ‘klein en fijn’, maar werd ‘klein met venijn’. Een typisch geval van hoe een woord een betekenisverandering kan ondergaan.
Opmerkelijk is in dit verband ook de volgende observatie over woordinflatie in Trouw: “ Ooit volstond honderd om het begrip ‘erg veel’ uit te drukken. De duizendpoot heette toen honderdvoet. Maar ook het simpele duizend werd op den duur te licht bevonden. In de 16de eeuw kwam duizend duizend op om een grote hoeveelheid te benoemen. In de 19de werd een onderklasse van de duizendpoten miljoenpoot gedoopt. Tegenwoordig hebben sommigen zelfs aan miljoen nog niet genoeg om hun verbazing te beklemtonen. Mega- (een voorvoegsel dat strikt genomen een miljoenvoud aanduidt) heeft concurrentie gekregen van giga- (dat voor een miljardvoud staat).”
Slijtage
Blijkbaar is ook het begrip giga- op den duur gaan slijten, en wordt nu juist de microscopisch kleine cel gebruikt om het ongrijpbare te bevatten. En misschien ook wel om het grote ondenkbare weer klein te krijgen en te houden.